Hiệu quả và lợi ích thực hiện chương trình dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con
Dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con (gọi tắt DPLTMC) là một
trong những giải pháp quan trọng góp phần giảm đáng kể tỷ lệ trẻ sinh ra bị lây
nhiễm HIV từ mẹ.
Lây truyền HIV từ mẹ sang con là một trong ba con đường
chính làm lây truyền HIV/AIDS, với nguy cơ lây truyền HIV từ mẹ sang con là
25-40%; nếu bà mẹ được chẩn đoán sớm và điều trị hiệu quả thì tỉ lệ lây truyền
từ mẹ sang con chỉ còn 2-6%, thậm chí là 0%.
Nhiều năm qua, ngành Y tế TP Cần Thơ đã và đang triển khai
nhiều hoạt động về can thiệp dự phòng nhằm ngăn chặn sự lây truyền HIV từ mẹ
sang con như: tư vấn, xét nghiệm HIV cho phụ nữ mang thai (PNMT) tại 100%
xã/phường; cấp thuốc điều trị dự phòng lây truyền mẹ con cho PNMT nhiễm HIV và
trẻ sinh ra từ mẹ nhiễm HIV; tư vấn nuôi dưỡng trẻ sau sinh, cung cấp sữa ăn
thay thế… Chương trình đã giúp PNMT dần nâng cao nhận thức, hiểu biết về HIV,
quan tâm thực hiện các biện pháp dự phòng, giảm tỷ lệ lây nhiễm HIV từ mẹ sang
con.
Phụ nữ mang thai được cán bộ y tế khám thai tại trạm
y tế phường An Hòa, quận Ninh Kiều, TP Cần Thơ.
Chương trình được bắt đầu thực hiện vào năm 2008 với
việc triển khai tư vấn xét nghiệm (TVXN) HIV cho PNMT tại 7 phường của quận
Cái Răng. Đến nay, chương trình DPLTMC đã được triển khai toàn diện đến
100% xã/phường của thành phố Cần Thơ. Hoạt động dự phòng lây truyền HIV từ
mẹ sang con đã trở thành hoạt động thường xuyên trong chương trình Phòng, chống
HIV/AIDS từ nhiều năm nay. Chương trình được thực hiện trên cơ sở phối
hợp chặt chẽ giữa hệ thống sức khỏe sinh sản và hệ thống phòng,
chống HIV/AIDS tại y tế tuyến cơ sở, giúp cho PNMT được tiếp cận dịch vụ
một cách thuận lợi, đồng thời cũng đảm bảo được tính liên tục trong việc
điều trị, quản lý sức khỏe của thai phụ, đảm bảo trên 95% PNMT trên địa bàn được
xét nghiệm HIV sớm và điều trị đầy đủ.
Sau hơn 8 năm triển khai và mở rộng, chương trình DPLTMC
tại thành phố Cần Thơ đã đạt được những kết quả mong muốn cả về
chỉ tiêu và chất lượng chuyên môn, đặc biệt trong 4 năm gần đây: tỷ lệ PNMT
được tư vấn xét nghiệm HIV duy trì trên 95% mỗi năm; tỷ lệ điều trị DPLTMC cho
PNMT nhiễm HIV đạt trên 95% hàng năm và 100% trẻ sinh sống từ mẹ nhiễm HIV được
điều trị DPLTMC và cấp sữa thay thế.
Tất cả những thành công đó đã đem lại những kết quả
khả quan, làm giảm tỷ lệ nhiễm HIV trong nhóm trẻ sinh ra từ mẹ nhiễm HIV
xuống còn 3% từ năm 2011 (so với mục tiêu đến năm 2015, thì chỉ tiêu
này đã đạt trước thời hạn 4 năm) và đặc biệt hơn, trong năm 2012 và
2013, Cần Thơ không phát hiện trẻ sinh ra từ mẹ nhiễm HIV tham gia chương
trình DPLTMC. Năm 2014, 2015 có 2 trường hợp trẻ sinh ra bị nhiễm HIV từ mẹ do
mẹ phát hiện tình trạng nhiễm HIV muộn (trong giai đoạn chuyển dạ).
Riêng trong 8 tháng đầu năm 2017, Cần Thơ đã làm xét nghiệm
cho 7.291 PNMT (đạt 97,3%), phát hiện 14 trường hợp PNMT nhiễm HIV (trong đó có
7 trường hợp ngoài thành phố). Điều trị DPLTMC cho 34 trường hợp phụ nữ mang
thai nhiễm HIV; 31 trẻ sinh ra từ mẹ nhiễm HIV được uống thuốc dự phòng; 23 trẻ
được làm xét nghiệm PCR tại Cần Thơ và chỉ có 2 trường hợp kết quả dương tính
(do người mẹ trước đó không tham gia chương trình DPLTMC, trẻ phát hiện dương
tính khi nhập viện, có nhiễm trùng cơ hội được bác sĩ chỉ định xét nghiệm).
Nói về lợi ích của dự phòng lây nhiễm HIV từ mẹ sang con, BS.CKI
Trường Quốc Chiến, Trưởng phòng Kế hoạch -Trung tâm sức khỏe sinh sản (CSSKSS)
TP Cần Thơ cho biết: “Hầu hết các trường hợp nhiễm HIV ở trẻ em là do lây truyền
từ người mẹ, các can thiệp y tế sớm về điều trị và dự phòng đối với phụ nữ mang
thai nhiễm HIV có vai trò quan trọng, nhằm hạn chế đến mức thấp nhất tỷ lệ lây
truyền HIV từ mẹ sang con, tiến tới không còn trẻ nhiễm HIV do lây truyền từ mẹ
sang con. Việc chủ động ở từng thời điểm mang thai để được can thiệp dự phòng
toàn diện, hoàn toàn có thể sinh được đứa trẻ khỏe mạnh, không nhiễm HIV”.
Thông thường đối với phụ nữ mang thai hay người chưa biết đến
tình trạng sức khỏe của mình để được tư vấn, lấy mẫu máu thường diễn ra ở các
đơn vị y tế, việc xét nghiệm phải có thời gian. Tuy nhiên, việc lấy mẫu xét
nghiệm sàng lọc HIV bằng phương thức lấy máu đầu ngón tay cho kết quả khá
nhanh, người thử chỉ cần chờ trong khoảng 20-30 phút sẽ biết được kết quả đầu
tiên. Độ chính xác của phương pháp này lên đến 99% và phương pháp này hiện được
triển khai rộng rãi bắt đầu từ năm 2017 tới các trạm y tế, nhóm đồng đẳng, tiếp
cận cộng đồng, tạo thuận tiện cho mọi người, nhất là phụ nữ trong thời kỳ mang
thai dễ dàng tiếp cận.
Lợi ích từ phương pháp mới này không chỉ mở rộng việc tư vấn,
xét nghiệm lấy mẫu máu tại tuyến xã, cộng đồng mà còn tạo điều kiện thuận tiện,
giảm bớt thời gian chờ đợi, tiếp cận với các dịch vụ chăm sóc, phát hiện kịp thời
tình trạng sức khỏe, khả năng lây nhiễm HIV. Đồng thời, việc sử dụng phương
pháp này sẽ tăng cường hình thức xét nghiệm lưu động, góp phần giảm tỷ lệ nhiễm
HIV trong nhóm phụ nữ mang thai và con của họ.
Hiện nay, việc giám sát công tác DPLTMC đang được Vụ Sức khỏe
bà mẹ trẻ em - Bộ Y tế và Bệnh viện Từ Dũ phối hợp chỉ đạo thường xuyên, trong
06 tháng đầu năm 2017 tổ chức giám sát 9/9 quận, huyện và tại Trung tâm CSSKSS,
Bệnh viện Phụ sản thành phố.
Kết quả tại 9/9 quận, huyện đều thực hiện tốt việc triển
khai hoạt động DPLTMC; chỉ đạo cho 100% TYT phường/xã thực hiện công tác TVXN
HIV tự nguyện cho trên 95% bà mẹ mang thai, thực hiện đều tại các phường/xã.
Muốn sinh ra đứa con khỏe mạnh, phụ nữ mang thai cần đến các
cơ sở y tế để được tư vấn và xét nghiệm HIV sớm, nếu có kết quả dương tính sẽ
được chăm sóc và điều trị DPLTMC; trẻ em sinh ra từ mẹ nhiễm HIV cần được chăm
sóc và điều trị thích hợp, nuôi dưỡng an toàn theo hướng dẫn của cán bộ y tế.
DPLTMC là biện pháp hữu ích không chỉ phòng chống lây nhiễm HIV
mà còn tạo điều kiện chăm sóc, hỗ trợ cho phụ nữ mang thai và con của họ có được
sức khỏe tốt; góp phần vào công tác chăm sóc, bảo vệ thế hệ tương lai.