Theo các bác sĩ tâm thần, bệnh trầm cảm là chứng bệnh rối loạn
tâm thần phổ biến trong cộng đồng, biểu hiện của trầm cảm rất đa dạng nhưng người
bệnh thường lầm tưởng là những bệnh khác, dễ bỏ qua như: hay quên, cảm giác mệt
mỏi, mất ngủ, ăn quá nhiều... Đặc biệt là mất ngủ, nếu không ngủ đủ, ngủ ngon,
dễ khiến con người suy nhược cơ thể, thậm chí ảnh hưởng tâm thần kinh, nhất là
bệnh trầm cảm, nguy cơ dẫn đến tự tử.
* 80-90% bệnh nhân trầm cảm thường rối loạn giấc ngủ
Cô P.T.B., 57 tuổi, ở huyện Tam Bình, tỉnh Vĩnh Long, bị chứng
mất ngủ khoảng một năm trước. Đó là giai đoạn vô cùng khó khăn khi ban đêm cô
khó ngủ, ban ngày lại cảm thấy buồn thẫn thờ, không thiết chuyện ăn uống, bỏ bê
công việc nhà, ngay cả nói chuyện với người thân cô cũng không muốn. Suốt ngày
cô nằm ủ rũ, sức khỏe dần suy kiệt, nhiều lúc cô muốn chết đi để khỏi làm khổ
chồng, khổ con. Người thân khuyên lơn, chồng đưa cô đi nhiều nơi chữa trị, từ bệnh
viện huyện đến các bệnh viện ở TP Hồ Chí Minh nhưng hầu hết kết quả thăm khám đều
cho thấy thể chất cô không phát hiện gì bất thường. Điều trị tây y không hết,
cô lại lại chuyển sang đông y, nhưng bệnh tình không thuyên giảm. May mắn gần
đây, một bệnh viện ở Cần Thơ nghi ngờ cô có vấn đề về sức khỏe tâm thần, chuyển
cô đến Bệnh viện Tâm thần TP Cần Thơ điều trị. Sau một tháng đáp ứng thuốc, cô B.
cho biết: “Bệnh 10 phần giờ chỉ còn 1, 2 phần thôi. Tui đã biết ăn ngon, ngủ được
trở lại và không còn muốn chết nữa, vì thấy người thân ai cũng thương mình, cớ
gì đâu lại hủy hoại bản thân”.
BS.CKI Thiều Quang Hùng, Phó Giám đốc Bệnh viện Tâm thần TP
Cần Thơ cho biết, đây là một trong những trường hợp bệnh nhân trầm cảm có ý định
tự tử với dấu hiệu mất ngủ nặng. Thống kê 9 tháng năm 2018 của bệnh viện, tiếp nhận
hơn 700 bệnh nhân mất ngủ; gần 1.500 bệnh nhân trầm cảm và hơn 1.000 bệnh nhân
trầm cảm có triệu chứng loạn thần. Theo tiêu chuẩn chẩn đoán quốc tế về bệnh trầm
cảm thì trong 3 triệu chứng chính và 9 triệu chứng phụ của bệnh trầm cảm, có
triệu chứng rối loạn giấc ngủ. Khoảng 80% đến 90% bệnh nhân trầm cảm thường có
rối loạn giấc ngủ. Ngoài ra, mất ngủ còn làm nặng thêm các bệnh lý khác. Theo
bác sĩ Hùng, mất ngủ có thể khiến tình trạng trầm cảm trầm trọng thêm, là yếu tố
nguy cơ dẫn đến tự sát. Theo một số kết quả nghiên cứu về vấn đề tự sát, cho thấy,
1% bệnh nhân trầm cảm ở giai đoạn đầu tiên trong 12 tháng có nguy cơ tự sát và
15% bệnh nhân chết do tự sát nếu bệnh tái phát lần thứ hai. Một nghiên cứu
khác, trên 40% bệnh nhân trầm cảm sau sinh trên phụ nữ có ý tưởng và hành vi tự
sát. Đó là những con số cho thấy tỷ lệ tự sát trên bệnh nhân trầm cảm rất cao,
tự sát gắn liền với trầm cảm. Có thể thấy, giữa mất ngủ, trầm cảm và tự sát có
mối liên hệ với nhau, do vậy, người có rối loạn giấc ngủ, cần được xác định
nguyên nhân để có hướng điều trị thích hợp.
* Đảm bảo thời gian và chất lượng giấc ngủ
Giấc ngủ vô cùng quan trọng trong hoạt động của con người mỗi
ngày. Giấc ngủ tốt bao gồm hai yếu tố là thời gian ngủ và chất lượng giấc ngủ.
Thời gian ngủ ban đêm trung bình từ 6 – 8 tiếng và sau một giấc ngủ sâu, người
ngủ dậy cảm thấy khỏe khoắn, sảng khoái tinh thần, tràn đầy năng lượng cho ngày
làm việc mới. Nhưng khi người có trục trặc với giấc ngủ, khó đi vào giấc ngủ,
trằn trọc, chập chờn trong giấc ngủ, thời gian ngủ không đủ,… khiến sáng hôm
sau cảm thấy mệt mỏi, uể oải, tinh thần suy nhược thì đó chính là những dấu hiệu
của rối loạn giấc ngủ.
Ban ngày cơ thể hoạt động, tiêu tốn nhiều năng lượng thì giấc
ngủ giúp tái tạo lại năng lượng đã mất; khi ngủ đủ giấc, giấc ngủ sâu, thời
gian ngủ giúp các tế bào nơ-ron thần kinh già cỗi lão hóa được thay thế bằng những
nơ-ron mới. Do vậy, khi có giấc ngủ ngon, quá trình ghi nhớ của chúng ta được tốt
hơn. Còn khi bị rối loạn giấc ngủ, lâu ngày dẫn đến thể trạng mệt mỏi, uể oải,
kèm các dấu hiệu như chóng mặt, choáng váng, suy nhược cơ thể. Nguy hại hơn, mất
ngủ sẽ là yếu tố thúc đẩy hoặc là nguyên nhân phát sinh các bệnh lý tiềm ẩn
trong cơ thể như bệnh trầm cảm, tâm thần phân liệt, loạn thần cấp tính, … và
làm nặng thêm các bệnh lý mãn tính như tim mạch, tiểu đường, rối loạn tiền
đình, cao huyết áp,… Mất ngủ lâu dài sẽ dẫn đến hội chứng quên, rối loạn trí nhớ,
đặc biệt là những bệnh tâm thần bùng phát. Trong thực tế, nhiều người mất ngủ
thường có tình trạng lạm dụng thuốc ngủ mà không có chỉ định của bác sĩ hoặc lạm
dụng các chất kích thích như rượu bia để tìm đến giấc ngủ.
Tình trạng mất ngủ ở bệnh nhân trầm cảm thường kết hợp một số
triệu chứng cơ thể như nhức đầu, mệt mỏi, hồi hộp, táo bón, đau dạ dày,… kèm
theo rối loạn giấc ngủ. Các bệnh nhân thường tìm tới các bác sĩ chuyên khoa
khác điều trị, sau một thời gian không giảm thì mới đến với bác sĩ tâm thần.
Sau khi bác sĩ tiến hành điều trị nguyên nhân trầm cảm thì vấn đề mất ngủ cũng
nhanh chóng được kiểm soát.
Bác sĩ Thiều Quang Hùng khuyên, để đảm bảo chất lượng cuộc sống
tinh thần, tránh những nguyên nhân gây mất ngủ chính là hạn chế những lo âu,
stress, căng thẳng hàng ngày gây sang chấn tâm lý. Tránh lạm dụng chất kích
thích, gây nhiều nguy cơ tổn hại sức khỏe cả về thể chất và tinh thần. Thực hiện
lối sống lành mạnh, có chế độ ăn uống đảm bảo đầy đủ dinh dưỡng, nghỉ ngơi hợp
lý, giữ tinh thần lạc quan trong cuộc sống.
Đặc biệt, mọi người cần “vệ sinh giấc ngủ”, là yêu cầu cần
thiết trong việc điều trị rối loạn giấc ngủ. Đó chính là giữ gìn vệ sinh phòng
ngủ, không gian ngủ thoáng đãng, êm đềm, với ánh sáng êm dịu, có đủ không khí,
tránh tiếng ồn. Phòng ngủ là nơi riêng tư, chỉ giành để ngủ, tránh coi ti vi,
ăn uống trên giường ngủ. Khi đã mất ngủ, tránh những điều gây chú ý đến tâm lý
ngủ như điện thoại di động, đồng hồ,… Đồng thời, chọn môn thể dục nhẹ nhàng để
luyện tập hàng ngày, như thiền, yoga; tránh tập những môn hoạt động nặng cần
nhiều sức lực. Khi mất ngủ, nên đến bác sĩ chuyên khoa tâm thần để được tư vấn
và điều trị sớm, đạt hiệu quả. Quá trình điều trị phải có sự tư vấn và chỉ định
theo toa của bác sĩ chuyên khoa, đảm bảo các thuốc điều trị không gây nghiện,
nguy hại cho người bệnh về lâu dài.
Dân gian có câu “Ăn được, ngủ được là tiên - Không ăn, không
ngủ, mất tiền thêm lo”, cho thấy rằng, việc ăn uống, ngủ nghỉ vô cùng quan trọng.
Mỗi người cần xây dựng cho mình lối sống lành mạnh, tích cực; ăn, uống, tập thể
dục thể thao đều đặn, tạo thêm niềm vui mỗi ngày; đồng thời, cần trang bị những
kiến thức cơ bản về trầm cảm để có thể chăm sóc sức khỏe cho bản thân cũng như
người thân trong gia đình được tốt hơn.