“Con gà cục tác lá chanh, con lợn ủn ỉn mua hành cho tôi”, đó là một thành ngữ về ẩm thực đã đi vào cuộc sống của mỗi chúng ta. Không chỉ có vậy, con gà từ lâu rất gần gũi với đời sống của chúng ta, từ tiếng gà gáy báo hiệu một ngày mới sắp sửa bắt đầu đến những chú gà được trưng bày trên bàn thờ gia tiên và việc dùng thịt gà, trứng gà để bồi bổ cho sức khỏe,… Chào năm mới Đinh Dậu, xin giới thiệu đến quý độc giả một số vị thuốc, cây thuốc mang tên Gà.

1. Kê quan hoa


Kê quan hoa còn có tên gọi khác là Mồng gà, Mào gà, Thanh tương tử hay Kê quan là loại cây cỏ sống quanh năm, thân mọc thẳng, nhẵn, mang nhiều cành, cao từ 30cm đến 1,5m hoặc hơn. Cây được trồng khắp nơi trong nước đề làm cảnh và làm thuốc, có hai loại Mào gà trắng (hoa trắng) và Mào gà đỏ (hoa đỏ).

- Tác dụng dược lý: cả hai loại Mào gà đều chưa có tài liệu nghiên cứu về tác dụng dược lý.

- Công dụng và liều dùng:

Theo tài liệu cổ: Mào gà trắng (Thanh tương tử) có vị đắng, hơi hàn, vào can kinh. Có tác dụng khứ phong nhiệt, thanh can hỏa, làm sáng mắt. Dùng chữa những trường hợp phong nhiệt làm mắt đau. Trong nhân dân dùng làm thuốc thu liễm cầm máu, chữa ỉa lỏng, xích bạch lỵ, thổ huyết, chảy máu cam, tử cung xuất huyết.

Mào gà đỏ có vị ngọt, tính mát vào hai kinh can và đại trường, có tác dụng thanh nhiệt, cầm máu. Dùng chữa xích, bạch lỵ, trĩ chảy máu. Lưu ý những người tích trệ (ăn uống chậm tiêu, đầy bụng) không dùng được. Liều dùng: dùng 4 - 12g/ngày thuốc sắc hoặc thuốc viên.

- Bài thuốc có hoa Mào gà: Chữa trĩ ra máu dùng 8 - 15g cả hoa và hạt cây Mào gà dùng với 200ml nước sắc còn 100ml chia 2-3 lần uống trong ngày.

Chữa dạ dày, ruột chảy máu, tử cung xuất huyết, lỵ ra máu, kinh nguyệt kéo dài dùng 10g hoa Mào gà đỏ khô hoặc 25-30g tươi sấy khô, tán nhỏ chia 3-4 lần uống trong ngày.

2. Kê đản tử


- Tên khác Miến chi tử, Cây đại, Hoa đại, Hoa sứ là loại cây cao từ 3 - 7m, cành mẫm to. Lá mọc so le sít nhau, thường tập trung ở đầu cành, hoa màu trắng hoặc đỏ rất thơm. Cây được trồng làm cảnh khắp nơi trong nước.

- Tác dụng dược lý: Theo tài liệu của GS Đỗ Tất Lợi, cây Đại có tác dụng dược lý như sau:

- Tác dụng kháng sinh của chất Funvoplumierin có tác dụng ức chế sự lớn lên của một số giống Mycobacterium tuberculosis.

- Hoa đại có tác dụng hạ huyết áp (thí nghiệm trên Thỏ, Chó). Hoa khô có tác dụng mạnh hơn hoa tươi. Tác dụng hạ huyết áp xuất hiện nhanh và tương đối bền vững và có độc tính ít hơn so với cây Ba gạc.

- Công dụng và liều dùng: vỏ thân và vỏ rễ dùng dạng thuốc sắc 5 - 10g vỏ trong 200ml; có tác dụng tẩy mạnh, dùng chữa thủy thũng. Hoa Đại dùng làm thuốc chữa ho, cao huyết áp (liều dùng 6 - 12g/ ngày sắc với 200ml còn 100 ml chia 2-3 lần uống, có thể ngâm như trà uống nhiều lần trong ngày). Nhựa cây Đại bôi chữa vết chai ở chân.

3. Kê nội kim

- Còn có tên Kê hoàng bì, Kê chuẩn bì, Kê tố tử. Là lớp màng màu vàng phủ mặt trong của mề hay dạ dày con gà sau khi rửa sạch, phơi khô rồi đem sao với cám hoặc cát cho vàng, thơm, giòn để làm thuốc.

- Tác dụng dược lý: thuốc có tác dụng làm tăng co bóp dạ dày, tăng tiết dịch vị, kích thích tiêu hóa.

- Công dụng và liều dùng: theo tài liệu cổ Kê nội kim có vị ngọt, tính bình vào hai kinh phế và tỳ, có tác dụng tiêu thủy cốc, trợ tỳ vị. Dùng trong những trường hợp đau bụng, ăn uống không tiêu, bụng đầy chướng, viêm đại tràng, tiểu tiện ra máu. Liều dùng 3 - 10g sắc uống hoặc thuốc bột, ngày uống hai lần, mỗi lần 1,5 - 3g.

- Bài thuốc dùng Kê nội kim:

+ Trị chứng cam tích (bụng đầy, ăn ít): Kê nội kim sao 60g, tán bột, mỗi lần uống 4 - 6g, ngày 2 lần với nước cơm hoặc nước ấm.

+ Trị chứng tiêu chảy kéo dài do tỳ hư hoặc viêm đại tràng mạn tính: Kê nội kim sao, Bạch truật sao đều 10g, tán bột mịn trộn đều, mỗi lần uống 4 - 6g, ngày 2 lần.

+ Trị sỏi thận và sỏi mật: Kê nội kim 12g, Kim tiền thảo 15g, Uất kim 10g, Hồ đào 15g, Hải kim sa 15g, sắc với 200ml nước, chia 2 lần uống trong ngày.