Tai biến mạch máu não (TBMMN) có tỷ lệ tử vong rất cao, 90% người bệnh sống sót phải gánh chịu các di chứng như: yếu liệt, khó nói, mất trí... Bệnh hay gặp ở người lớn tuổi và thường tái phát, lần sau mức độ lại nghiêm trọng hơn và để lại nhiều di chứng hơn.

“Thời điểm vàng” của bệnh TBMMN

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), TBMMN là sự xảy ra đột ngột các thiếu sót chức năng thần kinh, thường là khu trú hơn là lan tỏa, tồn tại quá 24 giờ hoặc gây tử vong trong vòng 24 giờ. Nếu tính trên phạm vi toàn cầu thì TBMMN là nguyên nhân tử vong đứng hàng thứ hai và là nguyên nhân hàng đầu gây tàn tật ở người lớn.

Kỹ thuật viên Bùi Thị Trinh, nhân viên Khoa YHCT - VLTL – PHCN, Bệnh viện Đa khoa thành phố Cần Thơ hỗ trợ bệnh nhân tập các động tác phục hồi chức năng.

Bác sĩ Nguyễn Văn Phong, Khoa Nội Thần kinh - Cơ xương khớp, Bệnh viện Đa khoa thành phố cho biết, bệnh TBMMN xảy ra ở nam nhiều hơn nữ, do nam có yếu tố nguy cơ như: rượu, bia, thuốc lá,… Người bệnh TBMMN thường có những biểu hiện như: tê yếu nửa người, đau đầu, nói khó, nôn ói, mất ngôn ngữ, chóng mặt, rối loạn ý thức, co giật, méo miệng, liệt dây thần kinh sọ… Nếu bệnh nhân có những biểu hiện trên hoặc nghi ngờ bị TBMMN thì bệnh nhân cần được nhanh chóng đưa tới các cơ sở y tế có khả năng điều trị đặc hiệu càng sớm càng tốt để được điều trị: thuốc tiêu sợi huyết, can thiệp nội mạch…

Cũng theo bác sĩ Phong, quy trình lựa chọn bệnh nhân sử dụng thuốc tiêu sợi huyết là cực kỳ chặt chẽ, thời điểm thích hợp khi sử dụng thuốc là từ khi khởi phát triệu chứng đầu tiên đến khi đến bệnh viện phải trong vòng 4 - 5 tiếng, đây gọi là “thời điểm vàng”. Tuy nhiên, số lượng bệnh nhân tới trong “thời điểm vàng” tại bệnh viện đa khoa thành phố là rất ít. Theo một nghiên cứu tại bệnh viện thì chỉ có 15% bệnh nhân đến bệnh viện trong “thời điểm vàng”.

Trường hợp của bà P.T.M. (80 tuổi, ở xã Thới Hòa, huyện Trà Ôn, tỉnh Vĩnh Long) đang nằm viện tại Khoa Nội Thần kinh - Cơ xương khớp là trường hợp nhập viện sớm trong “thời điểm vàng” nên đáp ứng thuốc tốt bằng điều trị nội khoa. Cháu gái của bà M. cho biết: “Ban đầu bà khó nuốt, ngồi dậy không được, méo miệng; gia đình đã nhanh chóng đưa bà đến Bệnh viện Đa khoa TP Cần Thơ”. Theo bác sĩ điều trị cho biết bà M. nhập viện trong tình trạng lơ mơ, liệt nửa người bên phải, không nói được, bị sặc thức ăn; sau khi được điều trị bằng nội khoa, hiện nay bà đã tỉnh táo, ăn được.

Hiện nay, tại TP Cần Thơ, chỉ có Bệnh viện Đa khoa Trung ương Cần Thơ thực hiện thuốc tiêu sợi huyết hay can thiệp nội mạch. Bệnh viện Đa khoa TP Cần Thơ đang chuẩn bị triển khai Đơn vị Đột quỵ để giúp giảm tỉ lệ tử vong do TBMMN, giảm tỉ lệ các biến chứng, giảm di chứng và gia tăng khả năng phục hồi, tăng tỉ lệ bệnh nhân sống độc lập sau TBMMN, giảm tỉ lệ tái phát trong giai đoạn cấp và lâu dài, nâng cao hiểu biết và phòng ngừa TBMMN cho bệnh nhân và thân nhân.

Bác sĩ Phong đặc biệt lưu ý bệnh nhân bị bệnh TBMMN, sau khi đã được can thiệp nội khoa, được điều trị ổn định, bệnh nhân xuất viện về nhà phải tiếp tục tuân thủ phác đồ điều trị và y lệnh của bác sĩ. Nếu bệnh nhân có nhu cầu tập vật lý trị liệu - phục hồi chức năng thì vẫn phải tuân thủ theo phác đồ điều trị của bác sĩ, không được tự ý ngưng thuốc vì sẽ dễ dẫn đến tái phát, di chứng còn nặng hơn lần đầu.

Dự phòng bệnh TBMMN

Theo bác sĩ Phong, người bệnh TBMMN có khả năng tái phát bệnh cao nếu không điều trị dự phòng. Bệnh tái phát nhiều lần gây tàn phế, sống phụ thuộc vào người khác, trở thành gánh nặng cho gia đình và xã hội, thậm chí là tử vong. WHO khuyến cáo, dự phòng TBMMN gồm hai cấp: dự phòng cấp I (dự phòng khi chưa xảy ra đột quỵ) và dự phòng cấp II (dự phòng tái phát đột quỵ).

Dự phòng cấp I chủ yếu là tuyên truyền, giáo dục về chăm sóc sức khỏe ban đầu tại cộng đồng, phòng bệnh rộng rãi, trong đó, chú trọng việc dự phòng và điều trị các yếu tố nguy cơ như: tăng huyết áp, xơ vữa động mạch, bệnh tim và cơn thiếu máu não cục bộ thoáng qua…; thay đổi chế độ dinh dưỡng, kiểm soát cân nặng và tăng cường hoạt động thể lực, có lối sống tích cực cũng là các cách phòng ngừa bệnh TBMMN hiệu quả.

Dự phòng cấp II là cần tiến hành ngay sau giai đoạn cấp, điều trị các yếu tố nguy cơ như tăng huyết áp, đái tháo đường, tăng Cholesterol máu và điều trị dự phòng đột quỵ tái phát.

Đặc biệt, điều trị tăng huyết áp là biện pháp hết sức quan trọng cho cả dự phòng cấp I và dự phòng cấp II. Các kết quả nghiên cứu cho thấy kiểm soát tốt huyết áp sẽ giảm tỷ lệ TBMMN tái phát, giảm tỷ lệ tử vong cũng như các biến chứng tim mạch. Đối với bệnh nhân TBMMN có rối loạn lipid máu cần dùng nhóm thuốc Statin để điều chỉnh Cholesterol, dùng thuốc chống kết dính tiểu cầu. Điều trị phẫu thuật lấy cục nghẽn, bóc mảng xơ vữa trong lòng động mạch, phát hiện và điều trị các dị dạng mạch máu não được chỉ định tùy từng trường hợp.

Tập vật lý trị liệu phục hồi càng sớm càng tốt

Bác sĩ Ngô Bửu Cường, Trưởng Khoa Y học cổ truyền - Vật lý trị liệu - Phục hồi chức năng (YHCT - VLTL - PHCN), Bệnh viện Đa khoa TP Cần Thơ cho biết, bệnh TBMMN thường gặp ở lứa tuổi 40 trở lên, thường là do tình trạng cao huyết áp, đột quỵ dẫn đến bệnh. Nhằm khắc phục những di chứng sau đột quỵ, sau khi đã được điều trị nội khoa hoặc cấp cứu, tình trạng bệnh đã ổn định thì người bệnh cần tiếp cận phương pháp y học cổ truyền để được phục hồi. Đầu tiên, bệnh nhân liệt nửa người sẽ được tập vận động thụ động, các kỹ thuật viên làm mỗi ngày một lần/bệnh nhân. Kỹ thuật viên cũng hướng dẫn cho người nhà về các kỹ thuật để người nhà giúp bệnh nhân hoặc bệnh nhân tự tập, vận động, xoay trở thêm.

Sau khi bệnh nhân vận động được thì sẽ tập vận động các cơ, vận động các khớp kết hợp với các phương pháp như: xoa bóp bấm huyệt, châm cứu, thủy châm, tập kéo nắn, tay chân, ngồi đứng,… Bệnh nhân tập càng sớm thì càng hiệu quả hơn, ít bị để lại những di chứng hơn. Có hơn 90% người bệnh bị liệt nửa người có thể phục hồi, tự đi đứng, sinh hoạt, tự chăm sóc bản thân sau khi được tập vật lý trị liệu.

Theo kỹ thuật viên Bùi Thị Trinh, nhân viên Khoa YHCT - VLTL - PHCN của bệnh viện: tất cả những trường hợp tập luyện sau TBMMN đều hướng tới chức năng sinh hoạt độc lập, đặc biệt là những vấn đề như đi lại, vệ sinh, ăn uống… để bệnh nhân có thể tự tin trong sinh hoạt hàng ngày và giảm bớt sự chăm sóc của người nhà. Bệnh nhân thường chỉ cần tập khoảng 40- 45 phút, bởi những bệnh nhân TBMMN thường có những bệnh tim mạch đi kèm, thời gian tập tốt nhất là sau khi ăn khoảng 45 phút đến 1 tiếng.

TBMMN thường dẫn đến những hậu quả như yếu liệt, mất cảm giác nửa người, không nói được hoặc hôn mê, thậm chí là tử vong nếu không được cấp cứu kịp thời. Vì vậy, mỗi người dân cần nâng cao hiểu biết về bệnh lý này, tuân thủ phác đồ điều trị và y lệnh của bác sĩ. Khi có những biểu hiện của TBMMN, cần nhanh chóng đưa đến cơ sở y tế để được can thiệp kịp thời, phòng tránh bệnh và hậu quả của bệnh, góp phần nâng cao sức khỏe cộng đồng.